Als u naar de sterrenhemel kijkt, is het moeilijk te geloven dat er meer dan 100 miljoen door de mens gemaakte voorwerpen in een baan om onze planeet draaien. Dat klopt - satellieten, brokstukken en andere voorwerpen vullen de nabije ruimte en vormen een ernstig risico voor onze delicate ruimte-infrastructuur. Botsingen tussen objecten in de ruimte komen zelfs steeds vaker voor, waardoor schade aan satellieten en andere apparatuur. Wie is er dus verantwoordelijk voor het beheer van dit groeiende probleem?
Het antwoord is ingewikkeld, want er zijn geen duidelijke wetten of voorschriften voor de ruimtevaart. Sommige landen nemen echter maatregelen om het probleem aan te pakken. De Europese Unie heeft bijvoorbeeld een reeks richtsnoeren voorgesteld voor het omgaan met ruimtepuin. Maar zonder een duidelijke wettelijke kader, is het moeilijk om deze regels te handhaven.
Het is nog helemaal niet zo lang geleden dat de ruimte compleet schoon was. Zestig jaar geleden was de ruimte leeg, geen spoortje van de mens te bekennen. Pas in 1957 sturen de Russen 's werelds eerste kunstmatige satelliet de ruimte in: de Spoetnik. Deze kunstmaan, een soort metalen skippybal met antennes, cirkelt rond de aarde en zendt piepjes uit die overal ter wereld te horen zijn. De Amerikanen schrikken wakker – ze blijken minder superieur dan tot dan toe gedacht. In Nederland wordt het nieuws met gemengde gevoelens ontvangen.
Kees de Jager (96 jaar), bekend sterrenkundige en ruimtepionier, gelooft het bijna niet als hij in 1957 verneemt dat de Russen die eerste satelliet de ruimte in hebben gekregen. 'Roter Mond fliegt um die Erde', leest hij in een Duitse krant. Met een club amateurastronomen speurt hij de hemel af, op zoek naar tekenen van de Russische satelliet om zo de baan zo nauwkeurig mogelijk te bepalen. Precies drie maanden en 1440 rondjes later is de Spoetnik zo veel afgeremd dat hij terugvalt naar de aarde en daarbij verbrandt in de dampkring.
Er wordt druk gewerkt aan manieren om het ruimteafval op te ruimen. Het Nederlandse bedrijf ISISPACE heeft meegebouwd aan de RemoveDebris-satelliet. Die gaat testen hoe we oude satellieten vast kunnen pakken om ze vervolgens gecontroleerd af te voeren. Ofwel door ze te parkeren in een soort 'kerkhofbaan' - een baan die niet gebruikt wordt en waar hij dus niet in de weg staat - ofwel door de satelliet gecontroleerd de dampkring in te sturen zodat hij verbrandt.
Maar het woord satelliet biedt een ander perspectief. Het stamt af van het Etruskische satnel, waarmee duizenden jaren geleden een lijfwacht of beschermer werd aangeduid.
Zoals de meeste zaken is ook de satelliet een veelkantig fenomeen. Hij beschermt en vervreemdt ons, verkent de aarde, vervuilt de hemel, is kwetsbaar en bedreigend. Satellieten kunnen helpen de mensheid te behoeden voor een domme ondergang, maar zonder goed bestuur zouden ze die ondergang zomaar kunnen bespoedigen.